Ücretli ve Ücretsiz İzin Nedir, Nasıl Kullanılır?

Yeni bir işe başlarken ya da devam eden iş yaşamında pek çok çalışanın kafasında soru işaretleri oluşturan bir konu var. Ücretli izin ve ücretsiz izin nedir, hangi durumlar ücretli izin kapsamına giriyor ya da girmiyor, çalışanın sahip olduğu haklar nedir gibi birkaç konu hakkında çoğu kişi bilgi sahibi değil maalesef. İş yaşamında çalışanların sahip olduğu hakları koruması ve haklarını doğru kullanması için bu konularda bilgi sahibi olması gerekli.

İzin türleri hakkında konuştuğumuzda genellikle tatil için veya hasta olduğumuz zaman kullandığımız izin günlerini düşünürüz. Ancak, ücretli ve ücretsiz izin söz konusu olduğunda daha fazlası bulunuyor. Tatiller ve hastalık izninden başka nedenlerle de işten izin almak mümkündür. Bu izinler, koşullara bağlı olarak maaşlı veya maaşsız olabilir.

Bunun dışında şirketlerde ki izin politikaları, çalışanların moralini artırma etkisine sahiptir, bu da çalışanları daha iyi tutma oranları ve daha iyi yetenek kazanımı sağlar. Ücretli izin sunarak, şirketler daha sağlıklı bir iş-yaşam dengesini teşvik edebilirler, bu da daha iyi günlük üretkenliğe dönüşerek stres azalmasına katkıda bulunabiliyor.

Ücretli izin ve ücretsiz izin arasında ki temel fark, ücretli izinde çalışan işe gitmediği günlerde maaşında bir kesinti yaşamaz, normal ödeneği yatmaya devam eder. Ücretsiz izin de ise çalışan izinli olduğu gün sayısı boyunca hiçbir ücret alamaz. Yani gelmediği günler maaşından kesilir.

Ücretli izin nedir?

4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen hususlara bağlık olarak çalıştığı yerden ücretli izin almış olan çalışan, işe gelmediği günlerde dahi düzenli olarak iş yerinden maaş almaya devam etmektedir. Bunun dışında izinli olduğu günlerde fazla mesai veya prim gibi çalışma sonucu verilen ödemeleri alamamaktadır.

Örneğin, işinizde yılda iki hafta tatil yapma hakkınız olduğunu varsayalım. Tatildeyken maaşınızı almaya devam edeceğiniz için bu dört haftalık tatil "ücretli izin" olarak kabul edilir.

Yasaya bağlı olarak, çalışanlar şirkette altı aydan bir yıla kadar yıllık ücretli izin haklarını kazanabilirler.

Ücretli izin türleri nelerdir?

Çalışanlar hangi durumlarda ücretli izin kullanabilir, süresi ve şartları nelerdir gibi konulardan 4857 sayılı İş Kanunu’nda detaylıca bahsedilmiştir. Ücretli izin türleri nedir sorusunun cevabını sizin için oluşturduk.

1.)Yıllık İzinler: Çalışan, deneme süresi de dâhil olmak üzere 1 yıllık bir çalışma süresinden sonra yıllık izni hak eder.

Ücretli yıllık izin hakkı hizmet süresine bağlıdır:

• 1-5 yıl (dahil): 14 gün
• 5-15 yıl arasında: 20 gün
• 15 yıldan fazla (dahil): 26 gün

Bununla birlikte, 18 yaş ve altı, 50 yaş ve üstü çalışanlar için tanınan yıllık izin hakkı en az 20 gün olmak zorundadır. Bu süreler, yaşa ve çalışma yılına göre listelenmiş en minimum miktarlardır. Eğer çalışan ve işveren arasında anlaşmaya varılırsa minimum miktardan daha fazla izin hakkı verilebilmektedir fakat daha az verilememektedir.

2.)Ulusal bayramlar: Ulusal bayramlarda çalışanlara ücretli izin hakkı tanınmaktadır. Bu bayramlar:

• Cumhuriyet Bayramı: 28 Ekim yarım gün,  29 Ekim’de ise bir gün izin kullanılmaktadır.
• Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı: 23 Nisan’da bir gün izin kullanılmaktadır.
• Atatürk, Gençlik ve Spor Bayramı: 19  Mayıs’ta bir gün izin kullanılmaktadır.
• Demokrasi ve Şehitler Günü: 15  Temmuz'da bir gün izin kullanılmaktadır.
• Zafer Bayramı: 30 Ağustos’ta bir gün izin kullanılmaktadır.
• Yılbaşı: 1 Ocak’ta bir gün izin kullanılmaktadır.
• Emek ve Dayanışma Günü: 1 Mayıs’ta bir gün izin kullanılmaktadır.

3.)Dini tatiller: Dini tatillerin tarihi her sene değiştiğinden, her yıl tarihleri kontrol etmeniz gerekmektedir.

• Ramazan Bayramı: 3,5 gün tatil hakkı tanınmaktadır.
• Kurban Bayramı: 4,5 gün tatil hakkı tanınmaktadır.

4.)Doğum İzni: İş Kanunu'na göre, kadın çalışanlar doktor raporu vererek doğumdan önce 8 (sekiz) ve doğumdan sonra 8 (sekiz) hafta sonra yan, totalde 16 (on altı) haftalık doğum izni alma hakkı kullanabilmektedir. Doğum sonrası doğum iznini tamamladıktan sonra, çalışan 6 (altı) aya kadar ücretsiz izin alabilir. İşverenin 6 ay sonunda çalışana işine dönme hakkını da sunması gerekir.

5.)Emzirme İzni: Kadın çalışanlar, bir yaşın altındaki çocuklarını emzirebilmek için günde 1,5 (bir buçuk) saat emzirme izni alma alabilmektedir.

6.)Gebelik Kontrol İzni: Hamilelik süresi boyunca kadın çalışanlar kontrolleri için ücretli izin alabilmektedir.

7.)Babalık İzni: Eşleri doğum yapan erkek çalışanların 5 (beş) güne kadar ücretli izin hakları vardır.

8.)Evlilik İzni: Çalışan evlendiği zaman 3 iş günlük bir süre ücretli izin kullanabilmektedir.

9.)Hastalık İzni: Çalışanların hastalık sebebiyle dinlenmesi gerektiği durumlarda doktor raporuyla istirahat süresinde izinli sayılır.

10.)Ölüm İzni: Çalışanın birinci derece yakınları olan anne veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü durumunda üç gün ücretli izin olarak kullanılabilmektedir.

11.)Engelli Çocuk Tedavisi İzni: Çalışanların çocuğunun en az yüzde yetmiş oranında engelli olması ya da süreklilik arz eden bir hastalığı olması durumunda kullanılmaktadır. Bu izin hastalık raporuna bağlı verilmektedir ve çalışan anne-babadan sadece biri kullanabilmektedir. Bir yıl içinde toplu bir şekilde veya bölünerek on güne kadar ücretli olarak izin verilmesi gerekir.

12.)Yeni İş Arama İzni:  Çalışan ve işyerinin yolları ayırması gerektiği durumlarda, günlük 2 saat olan ihbar süresi kapsamında iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. Çalışanlar dilerse iş aramak için izin saatlerini birleştirip toplu olarak kullanabilmektedir.

13.) Hafta tatili izni: Bir çalışan haftada belli bir saat sınırlamasıyla çalışmak ile yükümlüdür. Çalışana haftalık çalışma süresince de bir dinlenme süresi verilmektedir. Kanunda belirtilen dinlenme günü olan pazar günü, işverenler tarafından çalışanlarına sunulması gereken bir haktır.

Ücretsiz izin nedir?

İşverenler genellikle bir çalışanın yıllık ücretli izin haklarından daha çok bahsediyor olsa da, bir çalışanın ne zaman ücretsiz izin alabileceği konusunda daha az net konuşmalar vardır.

Aslında, bir çalışanın ücretsiz izin alarak zaman ayırmak isteyebileceği birkaç durum olabilir. Nedenleri değişiklik gösterebilir ancak genellikle bakım sorumlulukları ve kariyer molaları dâhildir.

Ücretsiz izin, bir çalışanın işe gelmediği yani çalışmadığı günlerde herhangi bir ücret almaması demektir. Ücretli izinden farkı maaşında gelmediği gün kadar kesinti yapılmasıdır.

Öyleyse, bir çalışan ücretsiz izin alma hakkına sahip mi? Bu konuda mevcut yasaya ve işverenin çalışma politikasına bakmak gereklidir. Çoğunlukla, ücretsiz izin işverenin takdirine bağlıdır.

Çalışanların ücret ödemeden işten ayrılmak zorunda kalabilecekleri çeşitli nedenler vardır ve bu çoğu durumda işverenin takdirine bağlıdır. Çalışanların doktor, diş hekimi veya hastane randevuları için zaman ayırabilmeleri veya bağımlı olmayanlara bakmaları için otomatik bir hak yoktur. Ancak, birçok işveren iş sözleşmelerinde bu konuda bazı kurallara sahip olabilmektedir.

Ücretsiz izin türleri nelerdir?

Ücretsiz izin tanımı ve türleri için İş Kanun’unda belirtilen maddeler dışında belirgin bir düzenleme bulunmamaktadır. Ücretsiz izin konusu birçok kurumda işveren ile çalışan arasında rızaya bağlı yapılmaktadır. Çalışanların işyerlerinde bu tarz izinlerle ilgili farklı politikalar uygulanıyor olabilir bu nedenle ücretsiz izin konusu hakkında insan kaynakları departmanından bilgi talep etmelidir. İş Kanun’una göre ücretsiz izin türleri aşağıdaki gibidir diyebiliriz.

• Doğum İzni: Kadın çalışanlar mevcut yasaya göre doğumdan önceki 8 hafta ve doğumdan sonraki 8 haftayı ücretli izinli geçirebilmektedirler. Fakat isteğe göre bu izin süresinin bitmesi durumunda 6 aya kadar kadın çalışana ücretsiz izin hakkı tanınmaktadır.
• Yol İzni: Çalışanlar yıllık izinlerini kullanacakları zaman geçerli olan bir izindir. Eğer ücretli izinin geçirileceği yer çalışanın iş yerinden daha uzakta bir konumdaysa kullanılabilmektedir. Çalışan yolda geçireceği zamanı ispatladığı takdirde güne kadar ücretsiz yol izni hakkına sahiptir.