Ücret Nedir? Ücretin Türleri Nelerdir?
Ücret kavramı İş Kanunu’nun 32. Maddesinde yerini almıştır. Buradaki tanımlamaya göre ücret, bir kişinin yaptığı bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişilerce tarafına para ile ödenen tutardır, şeklinde açıklanmaktadır. Yani bu tanıma göre çalışan tarafından bir işin yapıldığı zaman, işin karşılığında alınması gereken bir ödeme olduğu anlaşılmaktadır.
İşin yapılması karşılığında nakit olarak ödenen asıl ücrete aynı zamanda “çıplak ücret” veya “ana ücret” de denebilmektedir. Aile yardımı, giyecek yardımı ya da ikramiye gibi nakit olarak ödemesi yapılan ücret ekleriyle beraber bu tanım “giydirilmiş ücret” olarak adlandırılabilmektedir. Çalışanın aldığı ücretin vergi, sigorta gibi kesintilere uğramamış haline “brüt ücret” denmekte ve bu kesintiler yapıldığında çalışanın eline geçen ya da hesabına yatan miktara “net ücret” denmektedir.
İlginizi çekebilir; Net Maaş, Brüt Maaş Nasıl Hesaplanır?
Herkesin merak ettiği maktu ücret kavramı ise aylık ücret anlamına gelmektedir. Maktu ücretle yani aylık ücretle çalışan çalışanın iş sözleşmesine bakıldığında, ücretinin 30 gün üzerinden ödenmesi söz konusu olmaktadır. Bu ücret şekli genel olarak beyaz yakalı çalışanlar, mühendisler veya yöneticiler için uygulanabilmektedir. Bu anlamda asgari ücretle çalışan kişiler aylık ücretle değil günlük ücretle çalışmaktadırlar.
Çalışan ve işveren arasında imzalanan iş sözleşmelerinin İş Hukuku’nun vazgeçilmez bir unsuru olduğu söylenebilir. Çünkü çalışan ve işveren arasındaki bağlantı, bu sözleşmeler sayesinde kurulmaktadır. Bu sözleşmelerin sonucu olarak çalışanın işi gerçekleştirme veya işi zamanında yerine getirmesi karşılığında, işvereninde çalışana ücret ödeme yükümlülüğü ortaya çıkmaktadır.
Çalışanların kazandığı bu ücret, kendisi ve bakmakta yükümlü olduğu kişiler için büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle ücretin miktarının ne olacağı, nasıl ödeneceği gibi hususlar sözleşme oluşturulurken ayrıntılarıyla birlikte kayıt altına alınmaktadır. Arz ettiği önem neticesinde de Anayasa hükmüyle devletin garantisi altına da alınmıştır.
Ücret Türleri Nelerdir?
İş Kanununda ücretlerin nasıl hesaplanacağı ve ödeneceği hususunda değişik sistem ve yöntemler kabul edilmektedir. Ücret türleri İş Kanunu’nun yanı sıra Borçlar Kanunu’nda ve Sosyal Sigortalar Kanunu’nda da yer almaktadır. Ücret türlerine bakıldığında zamana göre, parça başına, götürü ve yüzdeye göre ödemesi yapılan ücretler temel ücret olarak ödenmektedir. Prim, ikramiye, komisyon ücreti ve kardan pay alma gibi ödemeler ise temel ücrete ek yapılan ücretler şeklinde tanımlanmaktadır.
1. Zamana Göre Belirlenen Ücret
Bu, en eski ücret ödeme yöntemidir. “Zaman” işçinin ücretini belirlemek için bir temel teşkil eder. Bu sistem kapsamında ücretler, yapılan işin çıktısına bakılmaksızın işçilerin harcadığı zamana göre ödenir. Ücret oranları bir saat, bir gün, bir hafta veya bir ay için sabittir. Yapılan işin sonucunda, kalite veya miktarın beklenenin altında olması veya üstünde olması ücret değişikliğini gerektirmemektedir.
2. Parça Başına ( Akort ) Ücret
Bu ücret türünde yapılan işin sonucuna bakılmaktadır. Bir baskı-kalıp işçisinin kaç adet baskı yaptığına veya maden işçisinin ne kadar ağırlıkta maden çıkarttığına göre ücretin hesaplanması durumu söz konusu olduğunda Akort ücret yani parça başına ücret sistemi uygulanmaktadır. Akort ücret, parçanın sayısı, büyüklüğü, uzunluğu veyahut ağırlığı gibi birimlere göre tespit edilmektedir. Belirlenen ücret, her birim için tespit edilen ücretin birim satısı toplamı ile çarpılması sonucunda bulunmaktadır. Bu ücret tipinde önemli olan zaman ya da süre değil, üretilen mal yani işin sonucudur.
3. Götürü Ücret
Götürü ücret, akort ücret gibi işin sonucuna göre hesaplanmaktadır. Birbirine çok benzemekle beraber bazı özellikleriyle götürü ücret akort ücretten ayrılmaktadır. Buna göre yapılan işin ücretinin birim bazında net olarak belirlenememesi veya yapılan işlerin birbirine benzememesi durumunda seri olarak yapılmasının mümkün olmaması ya da devamlılığı olmayan yani bir süre sonra biten işlerin sonucuna göre ücret kararlaştırılmaktadır.
4. Yüzde Usulüne Göre Ücret ve Bahşişler
Otel, eğlence yerleri ya da restoranlar gibi işyerlerinde, hizmet karşılığında müşteri hesabına belirli bir yüzdenin eklenmesi durumudur. Yüzde usulüne göre ücret sistemi, müşterilerden alınan bu paraların işveren tarafından tüm çalışanlara belirli oranlarda ödenmesi şeklinde uygulanmaktadır. Bu ücret usulü İş Kanunu’nun 51. Maddesinde detaylıca açıklanmaktadır. Müşterilerden alınan paralar işyerinde çalışan tüm işçilere dağıtılmalıdır ve Kanun’da belirtilene göre bu sorumluluk işverene aittir.
5. İkramiyeler
İkramiye, işveren tarafından çalışanlara yerine getirdikleri işten duyduğu memnuniyeti göstermek için verilen ek bir ücret olarak tanımlanmaktadır. Bu tarz ödemeler işveren ve çalışan arasındaki bağlılığı belirtmek ya da bazı özel günleri (yılbaşı, bayram, doğum günü gibi) kutlamak için yapılabilmektedir.
6. Primler
Prim, çalışanın iş yerinde gösterdiği çabanın karşılığında verilmektedir. İşin kalitesi ve miktarı bakımından başarıya ulaşması sonucu çalışanı ödüllendirmek amacıyla ödenen bir ek ücrettir. Burada bir ödül sistemi olduğuna dikkat çekmek gerekir, bu şekilde çalışanın iş verimini ve çalışma kalitesini arttırmak amaçlanmaktadır. İkramiye ve prim sıklıkla birbirine karıştırılmaktadır. Prim, kaliteli bir hizmetin karşılığı olarak verilirken, ikramiye daha çok memnuniyet göstergesi olarak verilen bir ücrettir.
7. Komisyon Ücreti
Komisyon ücreti yada provizyon genellikle ticari işlerde uygulanan bir ücret türüdür. İş sözleşmesi kapsamında, işverene bağlı çalışan kişiye, yaptığı işin değerinde, belirli bir yüzdeye göre ödenen paradır. Örneğin, satış yapan bir çalışanın sattığı malların toplam değerinden belirli bir yüzde (%10 gibi) alması, komisyon ücretidir.
8. Kardan Pay Alma
Kardan pay alma, genel anlamda işletmede üretim ya da satış gibi önemli departmanlarda ki bazı personellere ya da bazen bütün çalışanlara, aldığı ücrete ek olarak işyerinin elde ettiği karın belirli oranında ücret dağıtma olarak tanımlanmaktadır.
